Huseyîn Karakaş çar kitabanê hîkayeyan, kitabêk vîrmendan ra dima verî xo dayo romanî. Çend rojî ra verî bi nameyê Çê Qemerê Kejî romanê ey yo verîn weşanxaneyê Roşna ra weşenîya. Roman 183 rîpel o, 16 beşan ra pê yeno.
Mi heme kitabê Huseyîn Karakaş wendî; tewr zaf ez zaf ez ziwanê ey ra hes keno û keyfê mi ziwanê ey ra yeno. Ziwanê ey ra boya tirkî nêna, stentaksa kirmanckî îqtîdar de ya:
“-Law lajek, mi meke qeda û belayê xo! Ez nana di zûtika Maoyî kî Marksî kî. Nînan kotî û kamî rê pîlîtî kerda, wa fend û felsefeyê xo înan rê bo. Naca Çê Qemere Kejî yo! Çê ma de reyna nameyê înan megêre xo fej, ha! Pîl û pîrê ma ma rê bes ê. Heta şina raya lane sûrane nêzan kamî ramena, xo biaçarne îqrar û îtîqadê Raya Heqî. Duzgin qilawuz o. Cenabê Kurelê Kurrrî ma rê bes o.” r.76
Cuya dewî, meymanperwerî, têkilîya pîyê û gedeyan, cenî û merdeyê û birayan, şîdeta pîyî, ezîkîya mayî, îqtîdarê pîyî,bawerî û kultur, sosyolojîya elewîtî, îstîsmarîya dîn û ferdnêbîyayiş temayê serekeyê romanê yî.
Romanê de perçebîyayiş û raşanayişê keyeyêk; keyeyê Çê Qemerê Kejî problematîze beno, nuştox hewl dayo sedemanê no perçebîyayişê ma binawno.
Tam wext o ke ma persa “keyeyê Qemerê Kejî çira perçe bîyo?” bipersî. Na persî hetobîn ra zî cewabê hêzî û qelsî, başî û nebaşî, qalîte û bêqalîteya romanê zî bido ma.
Ma ke na persî no roman ra persayî qelsî, bêhêzîya romanê vejîyêna meydanî. Hetê determîzm û mûnitişê hedîseyan ra roman qels û bêhêz o. Nuştoxî, hetê determînîzmî ra hedeseyî roman bi heme sedemanê xo bi xorî, harayane û bidetay nêamêyî eşkerekerdiş, fehmkerdiş û rakerdiş û hetê mûnitîşî ra mîyanê hediseyanê roman de venganê esta û bi yewbînî temamkerî hedeseyî nêamayî girêdayiş.
Ma ke romanî ra persayî; keyeyê-çêyeyê çira perçe bîyo û raşanîyayo? Roman cewabê “rîdî dîktatorî û nezanî û ferdnêbîyayişê pîyê-Welîyê Çê Qemerî Kejî keyeyî ra” dano ma. Eka Welî pîyêko demokrat, azadîwaz, ferdî bibîyêne no keye ranêşîyênî.
Qehramanê romanî Welî yo. Ma ke ewnîyênî karekterê ey ra o hemvera gedeyan, cenî, bira û birarza, birarkeyneyanê xo de dîktator o, şîddetwerî yo, hêrsîn o, her waştişê xo wazêno bi qorayiş û borayiş bido kerdişî, qe kesêk îtrazê qalêk ey nêkero, her vate bêqusir bêro ca.
Welî hawayê ke mîyanê aîle û keyeyê xo de dîktator o nohawa nêşêno hemvera pîr û rayberan de zî wina bibo. Hemverê înan de nêşêno bibo ferdî, mîlçewt o ; ê hende ezîk û tersonêk o. Hetê bawerîya xo o hetê pîrêk ra yeno îstîsmarkerdişî; yeno bikarerdişî.Û no ferdnêbîyayişê ey beno sedemê perçebîyayişê keyeyê ey. Eka Welî hemvera pîr û rayberan de bibîyanî ferdî keyeyê ey nêamênî perçekerdişî.
Ferdîbîyayiş, biza zengur bîyayiş o!..
Ferdnêbîyayiş çi yo? Ferdnêbîyayiş nêşîyayişê nêyvatiş o, objebîyayiş o, nêşîyayişê redkerdiş o, serehawanênayiş o, pênasekerdişê ez no yo, şuxulnênayişê aqilê xo yo, bi teyna serê xo nêmendiş o, bolî bizan û pesê meşnayan ra cîyanêkewtiş o.
Ferdnêbîyayiş!...Kî şîyênî bivajî xêncî karekterêk heme karekteranê romanî de problema ferdînêbîyayiş karekteran esto. Keyeyê Qemerî Kejî de xencî lajê Welî Fikrî, qe sewbîna kes nêşêyo bînê sîya pîyê xo ra bivejîyo bibo ferdî. Wexto Fikrî keyeyî terk keno nuştox wina şîyayişê ey resm keno:
“ Zereyê xo xav û xişir şî… Hen xo rê xovero xeylê şî…Şî rest xirxal… Rest birr… Rest tum û tirranê oyêmî… Şî rest dewanê dûrîyan. Heyf û hêrsê xo taştişê dar û kemeran ra pêşanayişê dês û banam ra vet. Kar û gureyê ey de hem heybet û hereşanî, hem kî barîyîna hêz û hunerî ardênê çiman ver. Wexto ke qalçeyê xo cêveyjîya, ruhê xo kî cêvejîyaybî. O bi her çîyê xo biyaybî di lete. No nîya ameybî nîya şiyêne. No teyna Çê Qemerê Kejî ra nê, welatê ey ra kî ey rê biyaybî mîras…” r.113-114.
Romanî de teyna karekter ferdî bîyo Fikrîyê topal û kerr o. Fikrî bi nêmmerdimîya hemvera pîyê xo yê dîktatorî de sere hawa nano; keyeyê pîyê xo terk keno şono westatîya dêsan keno, debara xo keno. Heme karekterê romanî binkewte û têkşîyayeyî, trajîk û travmatîk î… Rexmî ferdbîyayişê xo Fikrî zî no karekteran yew beno. Qe nêbo nuşxtoxî seba ferdbîyayişê ey o bikerdêne serkewte labêla Fikrî bi hawayêko trajîk mirêno:
“Fikrî…Tîjîya hometî rê mineta xo kêm nêkerdêne. Her ke şewa ênî ameye, ê bi Zelxe xo şanêne estûna wertêne ver, çila fîstêne ta, nîyazê xo kerdêne. Çi heyf ke Fikrî endî nêşikîne xo ser ra vindero. Dejê xo giran biyayî û roje bi roje tênêna biyêne giran. Wextêna têde vileşîya ro astik û postik mend. Nêweşîya xo bado fam biye ke, rîşa mordemwer a. Ferê çiman xafil de şî xow ra. Rojê, desta şodirî gina piro merd. Çê xo hen serê ê tapikî ya mend û mend.” r.175
Xêncî Fikrî tu karekterê de ma îmareyê ferdbîyayiş nêveynênî. Karekterê romanî seka bêaqilî, seba çareserkerdişê problemanê xo aqilê înan çîn o, nêfikrîyêne, suwal, muhasebehê, rexneyê çîyêk nêkenî. Her karekterê Rêzfîlma Breaking Bad çi qels çi zî pêt bibo la ferd o; subje yo. No romanî de çi pêt çi zeîf heme karekterî obje yî.
Sey persa pêroyî gelo edebîyata ma çend berhaman de çi karekterê xirabe çi zî karekterê başî ferdbîyayişê xo pê erda? Edebîyata ma çiqas wendoxê şîyêna bikero ferdî?
_______________
Ev nivîs yekem nivîsara dosyeya me ya "Nivîskarên Kurd ên Girtî" ye. Hûn dikarin bangewazîya me ya bo dosyeyê ji vira bixwînin û her weha hûn dikarin vê mehê (01/2022) nivîsarên xwe yên danasînî/nirxandinî yên li ser berhemên nivîskarên kurd ên girtî ji me re bişînin.
