“Henekanê Silî ver zaf pîyayan keyeyê xo bar kerdîbî.” r.46
Verîcû mi hîrê romanê Soro, Kalaşnîkof
û Kilama Pepûgî yê Deniz Gunduz wendbi.
Tewr peynî de serre 2018 de mi
Kilama Pepûgî wendibi, o wext ra yo mi qelema Deniz Gunduzî ra tawa nêwendibi.
Kitabê Hîkayeyê Koyê Bîngolî yê
Deniz Gunduz rewna ro yo mi mîyanê kitabanê ke ez biwano. Serre 2014 de
weşanxaneyî Vateyî ra çap bîyo. No kitabî ra dima romanê Kaleşnîkof amêbi
weşanayiş. Deniz Gunduzî hetê roman û hîkayeyan ra panç, şeş serrî yo ke bêveng
o.
Ma wendoxê kirmanckî bi çar çiman
ha pawêno berheman ey yê newe yî!...
Goreyê wendişê xo ez şîyêno
bivajo ke, Deniz Gunduzî goreyê kitabanê xo yê verîn, her kitabê xo yê neweyî
de xo hîna zaf aver berdo, xo kemilnayo û xo dewlemend kerdo.
Kitabê Hîkayeyê Koyê Bîngolî de
bi nameyê Nobedar, Hesrete, Dara Sosyalîzm, Zureker û Kuvî panç hîkayeyî
estê.
Hetê bikarerdişê ziwanî ra no
kitabî xeylî dewlemend û ruhkurd o. Zaf eşkere ya ke Deniz Gunduz zor dayo
sindoranê ziwanê xo. Werekna pêro nuştoxê ma zor bide ziwanê mintiqaya xo ke,
bi berheman xo ziwan mintiqaya xo newe ra biafirnî. Standartkerdişê kurdkî wa
hetê qaîde û îmla ra bibo la qaîde kurdkî wa hetê çekuyan ra nêbo la xêncî tayê
çekuyê wertaxîyan. Çekuyî her fekî erjayî û qedîm î…
Her çiqas, rîdî fekan ra ziwanê
ey zor da mi zî, wa xo ra bido zî, no hawa kitabî wendoxî zêdnênî, keyfa mi hem ziwanê ey ra zaf amê hem zî tehmêko edebî yo bilezet û weş da
mi. Rewna ro yo ke mi bi ziwanê xo mi kitabêko wina bitehm, rehetker, honikker
nêwendibi. Û hende pize ra ez nêhiwîyabo,
mi hîyhîye nêkerdbi.
Hîkeyeyan gedetîya mi ra zaf çîyî
newe ra erdî mi vîrî; vîro mi yo kolektîf û şexsî newe ra afirna.
Sewbîna hetê tewr başî û giringî no kitabî:
Mekanê no hîkayeyan dew o. Deniz
Gunduz no hîkeyeyanê xo de cuya dewî, psîkolojî û karekter û tîpolojîya
dewijan, buhranê nasnameya dewijan, têkilîya qizilbaşan û sunîyan, têkilîya
dewijan, kulturê dewî, xozaya dewî, kar û barê dewî, tersa dewletî, dewî ra
koçkerdişî, aîdîyeta pîye-mayan û lajan û keyneyan bi herre dir… mojnêno ma.
Têkilîya dewî bi teberî ra;
însanan, bajarî û dewletî de problem,
krîz, şok, derdê dewijan teberî dewî ra; bajarî ra, dewletî ra yenî. Teberî seba dewî beno sedemê serobîn û tarûmarbîyaiş. Hetobîn ra
zî teberî;bajarî de perçebîyayiş, xovînkerdişê, xonêmendişê kurdan, bajaran
senî kurdan weno,beno kurdwer nawnêno ma.
Panç hîkayeyan de no krîz û şok,
perçebîyayiş, xonêmendiş, xovînkerdiş, herimnayiş, xerepîyayiş, serobînbîyayiş
esto.Hîkayeya Hesretî, Nobedarî no hetî ra zaf trajîk a. Hîkayeya Dara
Sosyalîzm, teberî senî qrîzêk, buhranêk trajîkûkomîk erdo dewî ma vênênî. Hîkayeya
Nobedarî de dewlet çi belayan, bobelatan dewijêk serî ma wanênî.
Verî ma kurdî bikewo bajerî, bi
bajarî ra dekewo têkilîye ma kurdî komeleyêka ke bikeyf, bişênî, enerjîk, biços, hiwîhes,
hesgeşî, tinaz, yerî, laqirdî û henekhes, mîzahhes û îronîhes, goşpanêkewte…. Komelayêka ke ketehmêko xorîn cuyî, dinya û
estbîyayişê ra gênî, mîyanê trajî, derd
û dejî de xo rê keyfek, şahîyek afiranî.
Ma ke ewnîyênî Hîkayeyê Koyê
Bîngolî ra mîzah, îronî, henek, yerî, laqirdî,
tinazê dewijan keyfxweşî, biçoşîya, cuya dewî û karektera keyfgeşî, hesgeşî dewijan
nawnêno ma.
Hîkayeya Nobedarî de ma xorîn ra tersa dewletî
karekteran de vênênî. Tersa karekteran çi hende xorîn bibo zî, dewijî
mîyanê tersan de zî xo rê şahîyêk,
şênîyêk, çoşêk afirnênî. Û yerî, tinaz,
henek senî beno wasitayêko xoverdayişî ma na hîkayeyê de wanênî. Wendoxê
ke hîkayeyê de wanêne ke dewijî yerî û tinazê xo pê suretê Mistefa Kemal kenî,
hiwîyayişî ra pize ey dejêno:
“-Heso ti vaje, no
kutikbav cemedîno?
-Wullayî nizano,
xêlê amo pêser…
-Nê lo nicemedîno. To nîdîyo sey herê nêrî yo.” r.16
Hîkayeyê Hesrete de zî bajare de perçe bi perçe komikêk; mergî trajedîyêkê kokimêk esto labêla bînê tabûtê de kokim de, dewîjek, tabûta merde dir senî qise keno:
“Apo hela goş mi ser ne ez to ra se vano? Rama Heqî to ra bo, na qiseya verî ya. Ez de dada to nî, na qiseya werteyê kitabî ya. To linge şanitbî hard, Ezraîlî to de baş nikerdêne. Yeno to vîrî, to vatêne hena hawt serre mi estê. Dê vatêne, to Heqî ra tapuyê na dinya guretbî. Senên a? Na kî qiseya pêyên a. Dê haydî yala…” r. 64
Labêla ma ke bajaran dir kewnî
têkilîyî bajarî strukturê komela ma serobîn keno, perçe bi perçe keno, ma xo
vîn kenî, xo nêmanênî. Bajaran de ma benî komaleyêka melankolîk, bohemî,
mazoşîst, mergîhesî, arabesk, cuyî û
estbîyayişê ra keyf û zewq nêgirewte… Ma bajaran de heswerî û keyfweşîya ma
perçe beno, zerrgeşî, ruhweşî xo vîn kenî…
Hîkayeyê Koyê Bîngolî de çîyî
ke ma bi dekewtişê bajaran çi-çiyî vîn
kerdo nawnêno ma!...
Hemverê bajarî de ganî ma
rasyonalîst, pragmatîst, matematîkî tewbigêrî. Ma fek şîn û şuwara, gazin û lomeyan, gere û
şîkayetan, bohemî, mazoşîstî, melankolîk û arabeskî ra fek verradî. Bê xo vînkerdiş, ma senî şîyênî
xo bikerî bajarî, bajare de senî xo newe ra înşa bikerî? Ma ser o na perse de
xo bidejnî, çareserîyan peyda bikerî. Hetobîn
ra zî problema edebîyata ma na ya ke nêşêna ma bikero bajarî, ma rê bajaran
înşa nêkena, karekterê bajarî nêafirênea. Verîcû bi edebîyat, huneran realîteyî
yenî afirnayiş.
Bi hêvîya ku ma berhamanê neweyî Deniz Gunduz de afirnayişê no realîteyan bivênî û biwanî….